Malatya’nın Şirin İlçesi: Darende Gezilecek Yerler

Darende, Malatya’nın batısında, yeşil mi yeşil, sessiz, sakin, şirin bir ilçe. Tohma çayının kenarında, dik yamaçların arasındaki enteresan coğrafyası, hayran olunacak güzellikteki doğası, huzurlu atmosferi ile Malatya’nın insana mutluluk veren en müstesna yerlerinden.

İpek Yolu üzerinde, Tohma Vadisine kurulmuş Darende’nin, 7000 yıllık tarihi Hititler’e kadar uzanıyor. Farklı medeniyetlerin izlerini taşıyan çok renkli bir mozaik gibi.

Bir zamanlar Mezopotamya ve Anadolu arasında geçişi sağlayan önemli bir ticaret ve ilim merkeziymiş. Osmanlı’dan bu güne manevi yönüyle akıllarda kalan ilçe, Anadolu’da inanç turizmin öne çıksa da aslında sürprizlerle dolu, gezilip görülecek, keşfedecek pek çok yeri var.

Darende Gezi Rehberi

Darende’yi Fırat Kalkınma Ajansının rehberliğinde Fırat turu kapsamında ziyaret etmiştim. Darende’yi görene kadar ilçe hakkındaki bilgim “Olamazsın üç beldenin birinden; Darende’den, Divriği’den, Gürün’den” vecizesinden ibaretti, bir de meşhur kayısısını duymuştum.

Oysa ne cevherler varmış Darende’de, doğası inanılmaz güzel, heyecan verici, dağların arasında gizli kalmış küçük bir cennet gibi. Darende’nin bir kanyonun içindeymiş havası veren etkileyici bir doğası var.

Hani o Anadolu’nun genelde aklımızda kalan ilçe resminden çok farklı. Arabayla merkezine varmadan önce kanyona benzeyen vadilerin arasından geçiyorsunuz. İnsan yol boyu merak ediyor, ‘bu ilginç görünümlü kayaların arasında Darende’yi nereye kurmuşlar acaba? ‘ diye.

Darende o yol boyu şaşkınlıkla etrafa bakakaldığımız dik yamaçların arasında küçük bir ovaya kurulmuş. Etrafı dik dağlar tarafından kale gibi muhafaza edilmiş sanki. Kendine münhasır, bir coğrafyası var.

İlçe merkezine gelip Tohma çayının kenarında durduğumuzda, hayran kalmıştım. Yemyeşil ağaçlar, gürül gürül akan nehir, heybetli kayalar, şifalı havuzları… Beklediğimden daha güzel bir Darende ile karşılaştım.

Darende’ye gezerken ilçenin doğal güzelliklerinin yanında dikkatimi çeken şey temizlik oldu. Her yeri pırıl pırıl, bakımlı, pirüpak. Etrafta ne bir çöplük ne kötü bir görüntü. Peyzajı, çevre düzenlemesi Anadolu’nun birçok beldesine göre çok daha iyi.

Her köşe başı, renk renk çiçeklerle süslü. Darende Belediyesi kadar Somuncu Baba Vakfı’nın da bu konuda titizlikle çalıştığını ve ilçenin böyle bakımlı olmasında katkısının büyük olduğunu duymuştum.

Darende maneviyatı güçlü bir bir belde. Geleneksel kültürünü koruyan, değerlerine bağlı insanları bir o kadar da misafirperver ve hoşgörülü. Anadolu’da inanç turizmiyle öne çıkan Darende’de Somuncu Baba başta olmak üzere, Medişeyh Türbesi, Hasan Gazi türbesi her yıl ülkenin farklı noktalarından, hem de yurt dışından ziyaretçiyi ağırlıyor.

Korunaklı coğrafyası ve zengin su kaynaklarından olsa gerek, tarih boyu hep ilgi görmüş, şanslı yerlerden. Bilinen ilk yerleşim kalıntıları Hititler’e ait, sonra Asurlular gelip Tohma çayı etrafında ticareti de kontrol edebilmek için koloniler kurmuşlar. Sonraki yıllarda Persler Zengibar Kalesini üs haline getirmişler. Darende’nin ilk yerleşim yeri de bu kalenin içiymiş.

Makedonlar, Romalılar, Bizanslar derken Araplar 8. yüzyıldan sonra Darende’yi ticaret merkezi haline getirmişler. Malazgirt savaşıyla Selçuklularla yerleşim kalenin dışına doğru yayılmış ve son olarak da Osmanlı Memluklu çekişmesinden sonra Osmanlı hakimiyetine girmiş. 18. yüzyılda Sivas’a bağlı bir kasaba iken 1934’de Malatya’ya bağlanmış.

Darende su kaynakları yönünden çok zengin. Ekonomisi büyük oranda tarıma dayalı. Bereketli topraklarında her şey yetişiyor. Adım başı meyve bahçesi var. Kayısı, kiraz, trabzon hurması, erik… Özellikle kayısı üretiminde oldukça başarılı. Malatya’daki kayısı üretiminin dörtte birini Darende karşılıyor. Yurt dışına da kayısı ihracatı yapılıyor.

Darende Gezilecek Yerler

Darende merkezde gezilecek yerlerin büyük kısmı Tohma Çayı etrafında. Gezmeye başlamak için Hamidiye Çarşısını başlangıç noktası olarak alabilirsiniz. Hamidiye Çarşısından, Somuncu Baba ve Kudret Havuzları yürüme mesafesinde. Merkezi bir gün içinde rahatlıkla gezebilirsiniz.

İlçe merkezinin biraz dışındaki Günpınar şelalesi, Fikri Çalışkan Sanatevi, Balaban içmelerine gitmek için de araba kiralamak en iyi seçenek gibi duruyor. Bir gün içinde hızlandırılmış bir gezi yapıp önemli yerleri görebilirsiniz.

Benim zamanım kısıtlıydı ve yarım günde Somuncu Baba, Tohma Çayı, Kudret Havuzları, Günpınar Şelalesi ve Fikri Çalışkan Sanat Evini gezmiştim. Koşturmadan her yerin tadını çıkarayım diyorsanız, zaman sorununuz da yoksa Darende’de en az bir iki gece kalın. Darende’yi çok seveceğinizden eminim.

1. Tohma Çayı ve Vadisi

Tohma Çayı, Darende’nin yaşam pınarı. Darende’nin kurulduğu vadi boyunca akan Tohma nil yeşiline çalan rengi, vadi boyunca duyulan sesi ile bu şirin beldeyi cennete çevirmiş. Tohma çayı Sivas topraklarından doğup, Darende’den geçip Karakaya barajına dökülen Tohma, Fırat’a karışıyor.

Tohma Vadisi ise Tohma Çayının Darende’ye girerken oluşturduğu 20 km uzunluğundaki vadi. Yüksekliği 30-40 metreyi bulan dik yamaçlardan oluşan vadi zemininden akan Tohma Çayı ile macera filmlerinde gördüğümüz kanyonlara benziyor.

Tohma Çayının Darende’den geçtiği yerler o kadar güzel düzenlenmiş ki, hayran olmamak elde değil. Çay boyu salkım söğütlerin yaprakları suya karışıyor. Ahşap minik köprüler, derede gezinen siyah beyaz kuğular, binbir çeşit renkli çiçeklerle süslü asma saksılar…

Tohma’nın uzun süre oturup suyun verdiği huzurla çayınızı kahvenizi içebileceğiniz, birbirinden keyifli kafeler, çay bahçeleri de var. Özellikle değirmenin yanındaki mekanları çok beğendim. Ayaklarınızı suyun içinde, çınar ağaçlarının altında oturabileceğiniz kafeler çok hoştu. Manzara her noktada ayrı güzel, sürekli fotoğraf çekmek istiyor insan!

Tohma Vadisi boyunca rafting, kaya tırmanışı, trekking, izin verilen dönemlerde balıkçılık da yapılıyor. Rafting yapmak isteyip içinizde biraz korku varsa başlangıç için Tohma Çayını tavsiye ederim. Su debisi çok yüksek olmadığı için güvenli bir parkura sahip olan Tohma Çayı.

2. Somuncu Baba Türbesi ve Külliyesi

Somuncu Baba Türbesi Ve Külliyesi, sadece Darende’nin değil tüm Anadolu’nun en ehemmiyetli inanç merkezlerinden. Tohma Çayının hemen yanı başında, kanyonun genişlediği yere kurulan türbe ve külliye, Türk-İslam alimi olarak itibar gören, asıl adı Şeyh Hamid-i Veli olan Somuncu Baba adına yaptırılmış.

Somuncu Baba Külliyesi, Darende’nin en haşmetli yapısı. Giriş kısmında kemerli yüksekçe bir kapıdan büyük bir avluya açılıyor. Avlunun her tarafı kıpkırmızı güller ekilmiş ve tepeden tırnağa her yer beyaz mermer döşeli. Bu göz alıcı beyaz mermerlerin cennetin simgeliyor. Binaların yapımında kullanılan Mardin Midyat taşı ise külliyeye mütevazi ama estetik bir hava katmış.

Büyük Avludaki küçük süs havuzunun yanındaki merdivenlerden çıkıp türbenin olduğu diğer avluya çıktığınızda, kayalıkların önünde yemyeşil renkte, etrafı renk renk güllerle çevrili bir havuzla karşılaşıyorsunuz.

Havuzun içinde sayısız balık var ve o zümrüt yeşiline çalan suda zıplayan balıklar vadinin girişinde yükselen taş minare öyle güzel bir atmosfer oluşturmuş ki görmelisiniz. Sadece bu havuzu görmek için bile Somuncu Baba’ya gelinir.

Cami bölümü ise havuzun hemen arkasında. Selçuklu-Osmanlı mimarisinin izlerini taşıyan caminin duvarlarında HZ Muhammed’in 40 yaşında peygamber olması nedeniyle 40 pencereye yapılmış. Tavanı Güney Afrika’dan gelen Sapella ağacından yapılan 8 köşeli 5 adet yıldızın iç içe geçtiği tavanı muazzam. İç ve dış mekanda toplam on bin kişi aynı anda namaz kılabiliyor.

Somuncu Baba, 1331’de Kayseri’de dünyaya gelmiş. Hz.Muhammed’in 24. kuşaktan torunu olan Şeyh Hamid-i Veli Yıldırım Beyazıt döneminde yaşamış. Eğitimini Şam, Tebriz, Hoy ve Erdebil’de sürdürmüş ve tekrar Anadolu’ya dönüp Bursa’ya yerleşmiş. Bursa’daki Çilehanesinin yanına yaptırdığı ekmek fırınında somu pişirip halka dağıttığı için “Somuncu Baba” adıyla anılmış.

3. Kudret Havuzu

Kudret Havuzu, Darende’nin en sıra dışı noktası desem abartmış olmam sanırım. Tohma Vadisinin sarp kayalıkları arasında, Tohma Çayının hemen kenarındaki 3 havuzdan oluşan Kudret Havuzu, şifalı suyu, gözlerden uzak konumu ile beklenmedik bir yer.

Kudret Havuzu, Somuncu Baba Türbesinden birkaç dakika yürüme mesafesinde. Vadinin kenarındaki ahşap yürüme parkurunu devam ettiğinizde ansızın karşınıza çıkıyor. Turkuaz renkteki havuzların bir metre paralelinde Tohma gürül gürül akıyor. Kaynak suyunun içinde arınırken bir yanınızda Tohma’yı akıp gidiyor. Başka bir yerde kolay kolay bulunmayacak bir ambiyans.

İlk başta havuzların Tohma Çayından gelen suyla dolduğunu sanmıştım. Havuzlar Tohma Irmağından ayrı olarak yaslandığı kayalıklardan kaynayan şifalı su ile doluyor. Termal özellikler içeren suyun sıcaklığı yılın dört mevsiminde 22 santigrat derece. Havuzda herhangi bir kimyasal madde kullanılmıyor. En güzel tarafı da bu!

Havuzda yüzerken klorlu su insanı rahatsız eder ama bu havuzlarda böyle bir durum yok. Havuzların derinlikleri 80,120 ve 150 cm rahatlıkla herkesin yüzebileceği derinlikte. Havuzların giriş kısmında soyunma kabinleri, kilitli eşya dolapları, tuvalet ve lavabo da var. Ayrıca havuzu ve Tohma Çayını izleyebileceğiniz yükseklikte çay kahve içip bir şeyler yiyebileceğiniz kafesi de çok hoş.

4. Günpınar Şelalesi

Günpınar Şelalesi, Darende’de de görüp aşık olabileceğiniz harikulade bir doğal güzellik. Darende’ye bağlı Günpınar köyü yakınlarındaki şelale vahşi güzelliği ile beldede gezilecek yerler listesinin olmazsa olmazlarından. Türkiye’nin 243. üncü tabiat parkı ilan edilen şelale Kanyonu’nun bitimindeki sarp kayalıkların arasından üç kademeli olarak dökülüyor.

Dar bir vadide, yüksekten kayalara çarparak akan şelalenin her açıdan, her mevsimde çizdiği tablo muhteşem. Darende gezilecek yerler listenize eklemeniz gereken şahane bir şelale. Ben Haziran ayında gitmiştim etrafı yemyeşildi, doğa çok canlıydı, fotoğraf makinamı elimden düşürmedim.

Gelen misafirlerin bazılarıyla sohbet ettim kar yağdığında ve sonbaharda da bambaşka oluyormuş. Hatta kışın buz tutan şelalenin Pamukkaleye benzediği söyleniyor.

Şelalenin iki tarafı var. Kafenin olduğu taraf ve paralelindeki ahşap yürüme platformunun olduğu bölüm. Kafenin olduğu kısımda hem bir şeyler içip hem de Günpınar’ı izleyebiliyorsunuz, tam keyif yeri. Karşı tarafta ise şelaleye daha da yakın oluyorsunuz. Elinizi biraz uzatıp suyu hissetmek de ayrı güzel.

Şelale birden fazla kaynaktan besleniyor ve 40 metre yükseklikten önünde oluşturduğu küçük havuza dökülüyor. İlçeye 7 km uzaklıkta, ana yola çok yakın. Arabayla bir dakika kadar yürüdükten sonra şelalenin yanına geliyorsunuz.

5. Fikri Çalışkan Sanat Evi

Fikri Çalışkan Sanatevi, Malatya’nın en sıra dışı müzelerinden biri. Müze Darendeli emekli öğretmen Fikri Çalışkan’ın minyatür çalışmalarından oluşuyor. Minyatürlerin hepsi hareketli ve Anadolu’daki yaşamdan enstantaneler içeriyor.

Aslında Darende’ye gelene kadar bu müzeden haberim yoktu. Günpınar şelalesinde tanıştığımız Fikri beyin oğlu sayesinde müzeyi ziyaret ettik. Fikri bey müzeyi evinin yeşillikler içindeki bahçesine kurmuş. Emekli olduktan sonra boş zamanlarını değerlendirmek için minyatüre başlamış. 10 yıl boyunca taş, kum ve yosunlardan çeşitli minyatürler yapmış.

Türkiye’nin doğa ve tarih güzellikleri yönünden önemli yerleri olan Darende Somuncu, Kudret Havuzu, Günpınar Şelalesi, Zengibar Kalesi, Tohma kanyonu, Pamukkale, Sümela Manastırı, Şanlıurfa Balıklı Göl gibi pek çok yerin minyatürünü yapmış. Sayı arttıkça el emeği minyatürleri sergilemek için bahçesini müzeye dönüştürmüş.

Amacı gençlere sanatı sevdirmek ve Darende’de turizmin gelişmesine katkı sağlamak olan Fikri Çalışkan’ın sanatevini Darende gezilecek yerler listenize ekleyin. Müzenin içi çok keyifli, girişi de ücretsiz.

6. Hamidiye Çarşısı

Hamidiye Çarşısı, Tohma Çayının kenarında Osmanlı mimarisi ile yapılmış otantik bir çarşı. Somuncu Baba Külliyesinin bir iki dakika yürüme mesafesindeki çarşı külliyenin dışında olsa da aslında külliyenin bir parçası ve caminin abdesthaneleri de bu çarşının içinde yer alıyor.

Çarşının Tohma’ya bakan, yüksekçe bir koridor üzerinde çok estetik iki kapısı var. Kapıdan yönünüzü Tohma’ya döndüğünüzde, yüksek kayalar, tohma kenarındaki renkli çiçeklerin oluşturduğu hoş bir kompozisyon oluşuyor.

Koridorun sonundaki üstü açık abdesthaneye açılan kapı da geometrik elemanları çağrıştıran simetrik yapısı ile çok hoş ve tam da fotoğraf çekmelik.

Çarşının içinde yöresel ürünler, hediyelik eşyalar satan küçük dükkanlar sıralı. Hamidiye çarşında meşhur Somuncu Baba Sebil Ekmeği, darendenin nefis kayısılarının kurutulmuşu da satılıyor. Darende’den ayrılmadan eşe dosta kayısı almayı unutmayın.

7. Zengibar Kalesi

Zengibar Kalesi, Tohma Çayı’nın batısında, Somuncu Baba Türbesi ve Osmanlı Mezarlığı arasında kalan alan kale Darende’nin yaslandığı dik yamaçlar üzerine kurulmuş. Kale Sengbar kalesi olarak da anılıyor. Sengbar Farsça’da taşkale anlamına geliyor.

Persler tarafından işgal edildiği için bu adı aldığı düşünülüyor ama kitabesi kayıp olduğu için kim tarafından yapıldığı kesin olarak bilinmiyor. Kalenin batı yamaçları Osmanlı mezarlığına kadar iniyor.

Kalenin kesme taştan yapılmış tek bir kapısı var ve 2010 yılında restore edilmiş. Sur kalıntılarının çoğu yıkılmış, etraftaki kalıntılar harap halde. Kalenin olduğu yamaçlar çok dik ve etrafta gezmek pek kolay değil, rahat bir spor ayakkabıyla gitmek şart. İlçe merkezinden toplu taşımayla kalenin yakınına kadar gidebilirsiniz.

8. Aslantaşlar

Aslantaşlar, Darende çevresinde bilinen en eski tarihi kalıntıları. Aslan görünümlü taşlar ilçenin 20 km güneybatısında Yeniköy mevkinde yer alıyor.Tarihi Hititler’e dayanan ilçenin en ilginç yapıları. Taştan yapılmış aslan heykellerinin tarihinin MÖ 2000 yıllarında yapıldığı düşünülüyor.

Anadolu’da daha önce yapılan kazı çalışmalarında Hitit şehirlerinin girişinde Aslan başları bulunduğu için, Aslantaş heykellerinin kayıp Hitit şehirlerinden birinin kapısı olabileceğine dair görüşler var.

Heykellerin arasında yaklaşık 4 metre mesafe var, birbirlerine paralel olarak, başları kuzeye bakar şekilde duruyorlar. Her birinin ağırlığı 4-5 ton civarında, boyları 1.50-2 metre arasında. Tarih meraklılarının ilgisini çekecek bir nokta.

9. Abdurrahman Erzincani Camii ve Külliyesi

Abdurrahman Erzincani Camii ve Külliyesi, Balaban kasabasında , Yıldırım Beyazıt döneminde yaşamış Seyyid Abdurrahman Erzincani adına yaptırılmış. Külliye kesme taştan 1960 yılında inşa edilmiş.

Caminin mimarisi HZ muhammed’in otağını, minaresi ise sancağını caminin beşgen yapısı İslamı temsil ediyor. Modern cami mimarisinin örneklerinden biri olarak kabul ediliyor.

10. Balaban İçmesi

Balaban İçmesi, Darende’nin Balaban mahallesinde bulunan şifalı bir su kaynağı. 1 Haziran-15 Eylül arasında açık olan Balaban içmelerinin böbrek, mide, sedef ve çeşitli cilt hastalıkları olanlara iyi geldiği söyleniyor.

Sağlık turizminin geliştiği bölgede oteller, piknik ve park alanları da var. Azımsanmayacak bir ziyaretçi kitlesi olan Balaban içmesi, Balana’a 1 kilometre uzaklıkta.

11. Ozan Anıt Mezarı

Ozan Mezar Anıtı, Darende’ye 50 km uzaklıktaki Ozan mahallesinde yer alıyor. Kare bir kütle şeklinde yükselen taş yapının 8. yüzyılda Roma döneminde yapılmış bir kilise olduğu tahmin ediliyor. Daha sonra Battal Gazi burayı mescide çevirmiş. Halen mescit olarak kullanılıyor ama bir kısmı yıkılmış ve restorasyon yapılmazsa uzun süre ayakta kalacak gibi değil.

12. Maşattepe Tümülüsü

Maşattepe Tümülüsü, Darende’nin Yenice beldesinde 1989 yılında yapılan çalışmalarla ortaya çıkarılmış. Kemerli alçak bir giriş kapısı olan tümülüs dikdörtgen şeklinde üstü kubbemsi bir görünüme sahip.

Tümülüs ortaya çıkarıldığında içinde sanduka içinde bir kadın cesedi ve 1.yüzyıla ait değerli eşyalar bulunmuş. Maşattepe Tümülüsünde bulunan objeler Malatya Müzesi’nde sergileniyor.

13. Yusuf Paşa Bedesteni

Yusuf Paşa Bedesteni, Darende’nin Zaviye mahallesinde,Osmanlı’da vali olarak görev yapmış Darendeli Yusuf Paşa tarafından yaptırılmış. Tarihi çarşının kitabesi kayıp olduğu için kim tarafından kaç yılında yaptırıldığı bilinmiyor.

Ortasında büyük bir avlu kenarında 30 dükkanın sıralandığı çarşı kemse ve moloz taştan yapılmış. Restorasyonu tamamlanmış olan bedestenin içinde yöresel ve el emeği ürünlerin satılıyor. Çay ve kahve içmek için de buraya uğrayabilirsiniz.